Thông tin về thuốc điều trị bệnh sán lá gan nhỏ

1. Nguyên nhân gây bệnh

Bệnh sán lá gan nhỏ (Opisthorchiasis, Clonorchiasis) ở Việt Nam do loài sán Opisthorchis viverrini hoặc Clonorchis sinensis ký sinh trong đường mật con người gây nên. Sán này ở ngoài môi trường ký sinh trong thớ cơ của cá, người ăn phải cá có sán sẽ nhiễm bệnh.

Cá nhiễm sán là nguồn lây bệnh cho người khi ăn cá

2. Phân bố

Bệnh sán lá gan nhỏ được xác định phân bố ít nhất là ở 18 tỉnh, thành phố: Ninh Bình, Hà Nam, Nam Định, Thái Bình, Hải Phòng, Quảng Ninh, Hà Tây, Bắc Giang, Hoà Bình, Hà Giang, Thanh Hoá, Nghệ An, Thừa Thiên Huế, Bình Định, Quảng Nam, Đăk Lăk, Phú Yên, Gia lai, có nơi tỷ lệ nhiễm tới 37% như ở Nam Định, Phú Yên.

3. Chu kỳ phát triển của sán lá gan nhỏ

1. Sán trưởng thành sống ký sinh ở đường mật đẻ trứng, trứng theo mật xuống ruột rồi sau đó theo phân ra ngoài. Trứng được phân tán vào môi trường nước
2. Trứng bị ốc nuốt sau đó nở ra ấu trùng lông rồi phát triển thành ấu trùng có đuôi.
3. Ấu trùng có đuôi rời bỏ ốc và bơi tự do trong nước.
4. Ấu trùng có đuôi xâm nhập vào cá nước ngọt, rụng đuôi và trở thành ấu trùng nang ký sinh ở trong thịt cá.
5. Người (hay động vật) ăn phải cá có nhiễm ấu trùng nang chưa được nấu chín thì sau khi ăn phải, ấu trùng này theo đường tiêu hóa vào dạ dày, xuống tá tràng rồi di chuyển ngược theo đường mật lên gan, phát triển thành sán lá gan trưởng thành, sống ký sinh và gây bệnh ở đường mật.
6. Thời gian tính từ khi nuốt phải ấu trùng nang trong cá đến khi chúng trở thành sán trưởng thành mất khoảng 26 ngày.

4. Chẩn đoán

4.1. Tiền sử

Đã từng ăn cá chưa nấu chín, gỏi cá hoặc sống ở trong nơi có tập quán ăn gỏi cá.

4.2. Lâm sàng

- Ngứa da, mề đay.

- Đau tức vùng gan.
- Ậm ạch khó tiêu, kém ăn.
- Thường có rối loạn tiêu hoá ( phân không thành khuôn, phân nát hoặc bạc màu…).
- Đôi khi có xạm da, vàng da.
- Có thể có dấu hiệu gan to hoặc xơ gan tuỳ mức độ và thời gian nhiễm bệnh.

4.3. Xét nghiệm

- Xét nghiệm trong phân thấy có trứng sán lá gan nhỏ hoặc dịch tá tràng là tiêu chuẩn để chẩn đoán xác định.

- Xét nghiệm máu bằng phương pháp ELISA có kháng thể Clonorchis sinensis IgG trong huyết thanh.
- Siêu âm gan thấy có hình ảnh gan tăng sáng, ống mật có thể bị giãn, thành túi mật và thành ống mật dày.

5. Điều trị

- Praziquantel: 75 mg/kg, dùng thuốc trong 1 ngày, chia làm 3 lần, uống cách nhau 4 đến 6 giờ.

Chống chỉ định với Praziquantel
- Phụ nữ có thai 3 tháng đầu.
- Suy gan do nguyên nhân khác.
- Đang bị bệnh cấp tính hoặc suy tim, thận, gan hoặc bệnh tâm thần,...
- Dị ứng với Praziquantel.

Chú ý khi uống thuốc
- Không được cho con bú trong 72 giờ sau khi đã uống thuốc.
- Thận trọng với trẻ em suy dinh dưỡng, người già yếu, người bị rối loạn tiền đình…
- Uống thuốc sau khi đã ăn no; kiêng bia, rượu và các chất kích thích.
- Khoảng cách của 2 lần dùng thuốc ít nhất là 4 giờ.
- Nghỉ ngơi tại chỗ, không tự đi xe, không lao động tối thiểu 24 giờ sau khi dùng thuốc.

Tác dụng phụ không mong muốn của thuốc và cách xử trí
- Biểu hiện: chóng mặt, ngủ gà, nhức đầu, buồn nôn, mẩn ngứa, khó chịu vùng hạ vị và có thể sốt nhẹ.
- Xử trí: Để người bệnh nghỉ ngơi tại giường, tuỳ theo biểu hiện của triệu chứng mà dùng thuốc, cách xử trí thích hợp và theo dõi cẩn thận.

6. Tiêu chuẩn khỏi bệnh

- Khi xét nghiệm phân cho kết quả xét nghiệm âm tính sau điều trị 3-4 tuần (xét nghiệm 3 lần trong 3 ngày liên tục).

7. Phòng bệnh

- Không ăn cá chưa được nấu chín như: cá rán, gỏi cá hoặc nấu chưa chín dưới mọi hình thức.
- Không dùng phân người để nuôi cá, không được phóng uế xuống các nguồn nước.

DS. Cao Chí Công